ابراز نگرانی میررحمان رحمانی، رییس مجلس نمایندگان افغانستان درباره اینکه گنجینه طلای باختر یا طلا تپه “امن نیست و باید به کشورهای معتبر فرستاده شود”، خبر ساز شد.
ساعاتی بعد از این اظهارات ارگ ریاست جمهوری به سخنان او واکنش نشان داد و سخنان آقای رحمانی را “غیر مسوولانه و مایه تاسف” خواند و گفت که این گنجینه سرمایه ملی و معرف هویت و تاریخ این کشور و از آن محافظت می‌شود.
گنجینه باختر از زمان کشف تاکنون روزهای پر خطری را سپری کرده است. در روزهای پاییزی سال ۱۳۵۷ که این مجموعه توسط گروهی از باستان‌شناسان افغانستان و روس تحت سرپرستی باستان‌شناس معروف روس ویکتور ایوانویچ سیریانیدی در منطقه طلا تپه ولایت جوزجان در شمال افغانستان کشف شد، افغانستان کودتای را پشت سرگذاشته و هنوز به آرامش کامل نرسیده بود.
وقتی این آثار به کابل منتقل شد، نیز چند سال بعد از آن نیروهای شوروی از افغانستان خارج و کابل، پایتخت و محل نگهداری این آثار شاهد درگیری خونین میان طرف‌های درگیر بود.
بعد از سقوط حکومت چپگرای افغانستان دوباره خلای قدرت در کابل ایجاد شد. ورود نیروهای مجاهدین در سال ۱۳۷۱ و شکست حکومت مجاهدین توسط طالبان در سال ۱۳۷۵ نیز باعث خلای قدرت در کابل شد. در این دوران بحرانی نیز این گنجینه تاریخی به یغما نرفت و مصون ماند.
باستان‌شناس معروف روس ویکتور ایوانویچ سیریانیدی کاشف طلای باختر
سرنوشت این آثار سالها نقل مجلس بود. حکایت‌های زیادی از نحوه نگهداری و اینکه این آثار تاریخی چطور دست نخورده باقی ماند، وجود دارد.
بی اطلاعی از سرنوشت این آثار باعث شد که در زمان حکومت نجیب الله، رییس جمهور چپگرای افغانستان شایعه شود که نیروهای شوروی با خروج از افغانستان، این آثار را با خود برده یا اینکه آنها را ذوب کرده است.
همچنین حکایتی وجود داشت که نجیب الله، این آثار را به موزه بانک مرکزی منتقل و در صندقی گذاشته شده که هفت کلید داشته است. قفل‌های این صندوق زمانی قابل باز شدن بود که از هفت کلید همزمان کار گرفته می‌شد. حتا گفته شده که طالبان نیز در دوران حکومتش به دنبال این آثار بوده‌اند ولی قادر نشده که هفت کلید را همزمان پیدا کند.
آقای مسعودی(نفر وسط) می‌گوید سالها درباره طلای باختر سکوت کرده بود
مردانی که سالها درباره گنجینه باختر سکوت کردند
گنجینه باختر در این سالها کجا بود؟ چطور در دوبار خلای قدرت ایجاده شده، مصون باقی ماند؟ گنجینه باختر بعد از انتقال از شمال افغانستان در موزیم ملی افغانستان در غرب کابل نگهداری می‌شد. با سقوط حکومت چپ‌گرا این منطقه خط مقدم جنگ میان گروهای مختلف مجاهدین شد ولی چه شد که گنجینه طلای باختر مصون ماند.
عمران خان مسعودی، رییس پیشین موزیم ملی افغانستان درباره سرنوشت آنروزهای گنجینه باختر می‌گوید که در سال ۱۳۶۷ نیروهای شوروی از افغانستان خارج شدند. در سال ۱۳۶۸ کارمندان و انور کتوازی، رییس آن زمان موزه ملی افغانستان نگران بودند که با خروج نیروهای شوروی اگر خلای قدرت در کشور پیش بیاید، چه بر سر آثار باستانی افغانستان خواهد آمد؟
به گفته آقای مسعودی رهبری موزیم ملی افغانستان به این فکر شدند که شماری از آثار موزیم را به یک مکان امن منتقل کنند. موضوع با بشیر رویگر، وزیر وقت اطلاعات و فرهنگ افغانستان در میان گذاشته شد.
به گفته او؛ وزیر اطلاعات و فرهنگ موضوع را با نجیب‌الله، رییس جمهوری وقت مطرح کرد و او نیز به انتقال آن از موزه موافقت کرد. با موافقت رییس جمهور، هیات رهبری موزیم ملی افغانستان به دنبال جستجوی مکان امن بودند که بانک مرکزی به عنوان یکی از گزینه ها مطرح می‌شود.
او می‌گوید: “در آن زمان به ذهنم رسید که بانک مرکزی” می‌تواند محل خوب باشد. نجیب الله دو اتاق کوچک را در بانک مرکزی در اختیار کارمندان موزیم ملی گذاشت. آثار طلای باختر، آی خانم، مندیگگ، بامیان، بگرام و… در سال ۱۳۶۸ به بانک مرکزی منتقل شدند.
آقای مسعودی می‌گوید که حکومت نجیب بعد از خروج نیروهای شوروی سه سال دوام یافت. در آن زمان نیز شایعات زیادی درباره گنجینه باختر مطرح شد. از انتقال آن به شوروی سابق گرفته تا داستان ذوب شدن آن دهن به دهن می‌شد.
از این آثار چگونه در دوران جنگ‌های داخلی محافظت شد
با ادامه جنگ‌های میان گروه‌های مجاهدین موزیم ملی افغانستان تخریب و آثارش به غارت رفت. اما ۳۰ هزار قطعه آثار طلایی به شمول گنجینه باختر و هشت هزار آثار غیرطلایی مصون ماندند. طلای باختر در بانک مرکزی و هشت هزار اثر دیگر در ساختمان وزارت اطلاعات فرهنگ جا داده شد.
از انتقال طلای باختر به بانک مرکزی، شمار محدودی از کارمندان موزیم ملی و تعداد انگشت شمار از کارمندان ارشد وزارت اطلاعات و فرهنگ و بانک مرکزی خبر داشتند.
کشف گنجینه باختر در تاریخ باستانشناسی افغانستان و منطقه خارق‌العاده محسوب می‌شود
دست اندرکاران موزیم ملی افغانستان بصورت مخفیانه این آثار را دسته‌بندی و در صندق‌های سربسته به دو اتاق بانک مرکزی منتقل کردند. خود آنان نیز سالها دندان روی جگر گذاشتند و به هیج کسی درباره این آثار سخن نگفتند. حتا به سایر کارمندان ارگ و بانک مرکزی هم گفته نشده بود که در صندوق‌ها چه چیزی پنهان شده است.
هیات رهبری موزیم کابل نیز دسترسی منظم به آثار و بانک مرکزی، محل نگهداری این آثار بعد از انتقال آنها نداشتند. کلیدهای صندوق به گفته آقای مسعودی “بدست حاجی ظاهر، خزانه‌دار پنجشیری بانک بود”. هیات رهبری موزه نیز خود مترصد اوضاع بودند که چه بر سر آثار خواهد آمد.
به گفته آقای مسعودی؛ بازار جنگ سرد نیز در آن زمان داغ بود و غارت‌گران نیز در پی‌دست یابی به آثار “طلاتپه” و پیدا کردن سرنخی برای محل نگهداری آثار بودند. به گفته او؛ رسانه‌های غربی و عربی از تاراج این آثار می‌نوشتند و در نهایت در سال ۱۹۹۱در زمان ریاست جمهوری نجیب‌الله، برای جواب به این روزنامه‌ها تعداد اندکی از این آثار بدون ذکر محل نگهداری، یک روزه در کوتی باغچه ارگ به نمایش گذاشته شد.
آقای کرزی در سال ۲۰۰۳ خزانه ارگ را بعد از سالها باز کرد
به گفته او؛ هیات رهبری موزیم ملی کابل دوبار دیگر نیز به دیدار این آثار رفتند. در دوران حاکمیت برهان‌الدین ربانی در اواخر سال ۱۹۹۲ و بار دیگر در دوران حاکمیت طالبان در سال ۱۹۹۸. آقای مسعودی می‌گوید که هیات مرکب از ریاست جمهوری، اطلاعات و فرهنگ و شماری از نهادهای دیگر تشکیل شد؛ ولی “ما در هر دو مرحله بدون نام بردن از گنجینه طلا تپه در پیشنهاد خود نوشته بودیم که یک تعداد آثار موزیم ملی در بانک مرکزی وجود دارد و از نظر اقیلمی و تخنیکی نیاز داریم که بررسی کنیم که این آثار در چه وضعیت قرار دارد”.
او می‌گوید که در زمان نجیب‌الله که آثار را به بانک بردیم، پول فیزیکی در بانک بود؛ ولی در دو مرحله دیگر پولی در بانک نگهداری نمی‌شد و همین موضوع هم باعث شده بود که بانک زیاد مورد توجه قرار نگیرد.
به گفته او؛ وقتی هر دوبار رفته صندوق‌ها دست نخورده باقی مانده بود و بعد از حصول اطمینان دوباره هیات برگشته بود. ولی اعضای هیات سالها در این باره سکوت کردند. حتا بعد از سقوط طالبان و ایجاد حکومت موقت و انتقالی کسی سخن نگفته بود. تا اینکه در سال ۲۰۰۳ این موضوع به حامدکرزی، رییس جمهوری پیشین افغانستان اطلاع داده شد و بعد این گنج پنهان رونمایی شد.
منبع: بی بی سی
آریاتودی – بخش دیدگاه و تحلیل
